اسپرماستی و نقش آن در فرمولاسیون کرم ها و لوسیون ها
اسپرماستی یا موم اسپرماستی یک ترکیب چرب با منشا حیوانی است. این چربی عموما از مغز نوعی نهنگ به همین نام استخراج می شود. نهنگ اسپرم[1] یا اسپرماستی. نام دیگر این نهنگ، نهنگ عنبر است. کاربرد اصلی اسپرماستی تولید فرمولاسیون های آرایشی بهداشتی است. از معروف ترین فرمولاسیون های آرایشی بهداشتی حاوی اسپرماستی می توان به لوسیون های بدن، کرم های آبرسان و کرم های دور چشم و ضد چروک اشاره کرد. این محصولات عموما از اسپرماستی به عنوان یک امولینت استفاده می کنند.
اسپرماستی چیست؟
اسپرماستی یک موم مایع است. مومی که در سر نهنگ عنبر حضور دارد. اسپرماستی در یک کیس یا محفظه در سر نهنگ عنبر قرار می گیرد. بخش اعظم سر این حیوان حاوی موم اسپرماستی است. البته در حال حاضر فرم صناعی یا سنتتیک اسپرماستی طراحی و عرضه شده است. نهنگ این موم مایع را برای تولید صوت به کار می گیرد. نهنگ ها از این اصوات برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می کنند. این نهنگ ها از خانواده ای به نام Physeteroidea هستند. متاسفانه در سالهای دور تمایل برای شکار این نهنگ ها نسل آن ها را در معرض خطر انقراض قرار داد. امروزه از این نهنگ به صورت جدی محافظت صورت می گیرد. بیشتر اسپرماستی موجود در فرآورده های آرایشی بهداشتی در حال حاضر از نوع صناعی است.
موارد کاربرد اسپرماستی
از اسپرماستی در فرمولاسیون بسیاری از محصولات استفاده می شود. به عنوان مثال در تولید شمع، محصولات پانسمان، پمادها، روغن‌ها، کرم‌های آرایشی، و منسوجات استفاده می‌شود. اخیرا از این محصول به عنوان جزئی از فرمولاسیون روان‌کننده‌های صنعتی استفاده شده است. از اسپرماستی به عنوان ماده لعاب دهنده یا پوشش دهنده در صنایع غذایی استفاده می شود. همچنین می‌توان از آن به عنوان ماده اولیه رژ لب استفاده کرد. از موم اسپرماستی در صابون‌ها و سایر محصولات بهداشتی و فرآورده های مراقبت شخصی هم استفاده می‌شود. اسپرماستی در برخی ماسک های موی خارج حمام یا بدون شستشو مورد استفاده قرار می گیرد. از گذشته اسپرماستی به عنوان بهترین روغن چراغ مطرح بوده است. در گذشته از اسپرماستی به عنوان یک ماده دارویی و همچنین یک عنصر در مشخص کردن سایز در فاز شانه زدن در نساجی استفاده می شد. چنانکه گفتیم از اسپرماستی برای تولید شمع هم استفاده می شود. شمع های تهیه شده از چربی جامد جانوری یکی از قدیمی ترین انواع شمع ها هستند. یکی از ترکیباتی که می تواند جایگزین استفاده از اسپرماستی شود، روغن جوجوبا است. روغن جوجوبا یا استرهای جوجوبا موم های جامدی هستند که دارای خواص شیمیایی و فیزیکی مشابه اسپرماستی است. از لحاظ شیمیایی، اسپرماستی خالص غالبا از ستیل پالمیتات و به نسبت کمتری از تری‌گلیسیریدها تشکیل شده است. استر های مومی اکثرا زنجیره های کربن نسبتاً طولانی دارند. این ترکیبات در دمای پایین تر از سی درجه سانتی گراد به شکل جامد در می‌آیند.
خواص اسپرماستی
اسپرماستی یک پایه چرب حاوی انواع اسید های چرب امگا 3 و امگا 6 است. این مخلوط چربی می تواند نقش بسیار مهمی در فرمولاسیون فرآورده های آرایشی بهداشتی داشته باشد. از این محصول حتی به صورت خوراکی هم استفاده شده است. صنایع غذایی یکی از موارد کاربرد این محصول بوده است. اسپرماستی خواص آنتی اکسیدان دارد. این محصول می تواند در نرم کردن و مرطوب کردن پوست نقش داشته باشد. در واقع نقش امولینت و هیدراتانت داشته باشد. موم اسپرماستی ویژگی های به خصوصی دارد که آن را از هر گونه چربی دیگر متمایز می کند. یکی از این خصوصیات منحصر به فرد این است که می تواند قدرت روان کنندگی خود را در دمای بالا حفظ می‌کند. حدود 66 درصد وزن موم اسپرماستی موم است. در گذشته از این موم اسپرماستی برای تولید شمع استفاده می کردند. همچنین از آن برای روشن کردن فانوس دریایی استفاده می شود. یکی از محصولات جانبی فرآیند تصفیه موم اسپرماستی، صابون با کیفیت بسیار بالا است.
سمیت و عوارض اسپرماستی
اسپرماستی طبیعی عارضه خاصی ایجاد نمی کند. این محصول می تواند باعث ایجاد واکنش های حساسیتی شود. صرف نظر از این عارضه، عارضه جدی دیگری از این محصول مشاهده و گزارش نشده است. یکی از مشکلات اصلی اسپرماستی طبیعی این است که نمی توان آن را با بازده بالا از نهنگ به دست آورد. این محصول را البته به صورت صناعی می توان با دوز بالا تهیه کرد. اما فرم طبیعی آن معمولا به سختی یافت می شود. همچنین برای استحصال آن نیاز به قربانی کردن حیواناتی است که نسل آن ها در معرض خطر است.
محل حضور اسپرماستی در بدن نهنگ
همان طور که در بالا هم گفته شد اسپرماستی داخل سر نهنگ عنبر قرار دارد. بوی این ماده بسیار نزدیک به شیرخام است. این ماده بیشتر از استر های مومی (غالبا استیل پالمیتات) و تری گلیسیرید تشکیل شده است. زنجیره های اسید چرب موجود در موم اسپرماستی از نوع زنجیره های طویل هستند. البته اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 هم در اسپرماستی یافت می شود.
ویژگی های ظاهری اسپرماستی
اسپرماستی کریستال های سفید درخشان دارد. این کریستال ها طعم و بوی نامطبوع یا تندی ندارند و به همین خاطر به راحتی در فرمولاسیون های آرایشی بهداشتی استفاده می شوند. اسپرماستی در آب حل نمی شود. اما در الکل، اتر، کلروفرم و کربن دی سولفید محلول است.
نقش بیولوژیکی اسپرماستی
امروزه اختلاف عقیده ای جدی درباره نقش های فیزیولوژیک این ماده مطرح است. از آنجا که چگالی اسپرماستی با تغییر فاز، عوض می شود، احتمالا وسیله ای جهت تنظیم شنای نهنگ است. در یک تئوری دیگر مطرح شده است که شاید اسپرماستی به عنوان بالشتک برای محافظت از پوزه نهنگ اسپرم در زمان شیرجه استفاده می شود. با افزایش سن نهنگ میزان استرهای چرب موجود در سر حیوان افزایش می یابد.
سخن پایانی
اسپرماستی یک موم مایع است. محصولی که حاوی مقادیر بالایی تری گلیسرید و اسید های چرب امگا 3 و امگا 6 است. این محصول در فرمولاسیون فرآورده های آرایشی بهداشتی لوکس به میزان گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از اصلی ترین خواص این محصول خاصیت هیدراتانت و امولینت است. این محصول می تواند از دست رفتن رطوبت از پوست را مهار کند. به عبارتی نقش مهمی در کاهش میزان TEWL دارد. اسپرماستی در لوسیون های بدن، سرم ها و کرم های ضد چروک، کرم های مرطوب کننده و آبرسان و سرم های دور چشم به کار برده می شود. از این محصول همچنین در برخی ماسک های مو استفاده می شود. به خصوص در ماسک های موی خارج حمام که به شستشو نیاز ندارند.
تهیه و تنظیم: تیم علمی شرکت داروسازی دانش بنیان دارو افشان شایگان
